Uden, Sint-Michielsgestel, Hardenberg, Berlicum, Bedum. Zomaar een greep uit gemeenten waar recent flinke heisa ontstond over de komst van een asielzoekerscentrum (AZC). En dan hebben we het niet over felle discussies in de raadzaal, maar over vijandige, soms ronduit intimiderende ‘oppositie’. Wat ons tot twee vragen brengt: hoe kan het dat communicatie en participatie rond zulke gevoelige besluiten nog altijd zo onhandig worden ingericht? En belangrijker: hoe zorgen we dat bestuurders, raadsleden en beleidsmedewerkers hun werk kunnen blijven doen in een omgeving die steeds ondemocratischer aanvoelt?
Het rumoer rond AZC’s is niet nieuw. De vraag of, waar, en hoeveel AZC’s blijft een politieke keuze. Maar wat wél opvalt: het debat hierover lijkt structureel steeds moeilijker te voeren. We signaleren twee dingen die we willen aankaarten.
Ten eerste: gemeenten lijken nog steeds Pavlov-gewijs te kiezen voor ‘de bijeenkomst in de sporthal’. Lekker overzichtelijk, iedereen tegelijk informeren, misschien wat stoom afblazen en dan door naar het goede gesprek. Maar: vergeet het maar! De psychologie laat allang zien dat grote anonieme groepen een broedplaats zijn voor weerstand en agressie. Als je buurman schreeuwt, waarom zou jij dan stil blijven? Zeker als schreeuwen zichtbaar effect heeft. Dat heb je immers in de krant kunnen lezen over je buurgemeente. Onze oproep: doe het anders! Maatwerk voor participatie graag.
Wij hebben ervaring in gemeenten als Pijnacker-Nootdorp, Montferland en Nijkerk en daar zien we dat participatie veel beter werkt via digitale talkshows, enquêtes of gesprekken op afspraak. Zo krijg je niet alleen rustiger gesprekken, maar hoor je ook de stemmen van mensen die überhaupt niet naar zo’n sporthal willen komen. Meer stemmen, meer nuance, minder relschoppers met een megafoon. Echt makkelijk wordt het natuurlijk ook niet. Maar toch een win-win.
Onze tweede zorg is nog ernstiger. Bestuurders die niet meer durven besturen. Raadsleden die hun mond houden of uit angst bijdraaien. Beleidsmedewerkers die zich ziek melden voor een bijeenkomst. Angst regeert – en dat ondermijnt de democratie. Want als sommige stemmen en bestuurders overstemd worden door intimidatie, raken we het brede, zorgvuldige gesprek kwijt. En dus ook het draagvlak.
Natuurlijk, de komst van een AZC raakt veel mensen. Maar wat we hier zien, is groter. Het lijkt een symptoom van een sluimerend proces: de democratie die stukje bij beetje wordt uitgehold door een relatief kleine, maar luide groep. Die handig gebruikmaakt van sociale media, van politieke steun uit onverwachte hoek en van de publieke ruimte. “Iedereen doet het, in Den Haag krijgen we applaus.” Dan wordt het gevaarlijk.
Tijd voor een stevig politiek debat: hoe ver laten we deze ‘oppositie’ eigenlijk gaan? Waar liggen de grenzen van het democratisch-betamelijke? En op de korte termijn: bescherm en ondersteun bestuurders, ambtenaren en raadsleden beter! En daarbij is rugdekking essentieel. Zowel lokaal van betrokken burgers die zich uitspreken, maar zeker ook nationaal, vanuit de landelijke overheid. Hoe moet je je als bestuurder in hemelsnaam weren als ‘je baas’ zich niet alleen niet uitspreekt, maar in voorkomende gevallen zelfs loopt ‘te stoken’. Daarnaast worden in het kader van (contra-)ondermijning een aantal bestuurders en raadsleden inmiddels ondersteund met kennis en kunde rond stress en intimidatie. Waarom gebeurt dat niet veel meer? Want dit gaat niet alleen over AZC’s. Vandaag asielopvang, morgen parkeerbeleid, overmorgen diversiteit op scholen? Als we niet opletten, raakt de democratie steeds verder op drift. En daar willen wij ons keihard tegen verzetten. Want ja, we geloven dat het anders kan én moet. En gelukkig, velen met ons.
Drs. Marinka van Vliet, participatiestrateeg bij Bureau Buhrs
Dr. Victor Kallen, gedragswetenschapper bij Behaviour Club
